چرا سینمای ایران درباره بسیاری از ژانرهای سینمایی مقاومت می‌کند؟/ از بی‌تفاوتی فیلمسازان تا ریل‌گذاری اشتباه مسئولان

گروه فرهنگی «سراج24»: در برنامه تلویزیونی «هفت» که همزمان با گشایش المپیک 2016 ریو اختصاص به ویژه برنامه ای درباره «سینما با موضوع ورزشی» داشت، در این باره صحبت شد که چرا سال ها است سینمای ایران توجهی به ساخت آثاری مرتبط با موضوعات ورزشی ندارد. در این میان نه تنها پرداخت به موضوعاتی در این زمینه بلکه در خصوص بسیاری از ژانرها و مباحث سینمایی به شکلی مغفول درآمده است و نمی توان چندان امیدی نسبت به وضعیت پیش رو با وجود انواع محدودیت های موجود داشت.

هنگامی که به سینمایی ایران نگاهی از منظر ژانرشناسی بیفکنیم شاهد انواع مخاطرات موجود در زمینه پرداخت به مباحث، سبک ها و گونه های مختلف سینمایی خواهیم بود چنان که جدا از ژانر همیشه آشنای ملودرام در سینمای ایران و مایه هایی از ته مانده سینمای واقعی کمدی، شاهد رکود آثاری در ژانرهای مختلف هستیم. البته مدت مدیدی است که این درد ناگوار بی رغبتی سینمای ایران نسبت به بسیاری از موضوعات و مباحث و شاخه های متنوع ژانری و سبکی در نزد سرمایه گذاران، تهیه کنندگان و فیلمسازان ایرانی رخ داده و همین نادیدگی موجب تراکم ژانری چون ملودرام در آثار ساخته شده و عدم پراکندگی انواع ژانرها و زیر ژانرهای سینمایی شده است. برای نمونه می توان به تعطیلی ژانرهای تماشاگرپسندی مانند جنایی، ترسناک و تاریخی در ایران اشاره کرد که به دلایل مختلف سال ها است آثاری در این راستا ساخته نمی شوند.

برای آسیب شناسی این مساله می توان دریچه های مختلفی را می‌توان مورد بررسی قرار داد. برای نمونه برخی عنوان می‌کنند که از دهه 60 همگام با تحولات رخ داده در بدنه مدیریتی سینما و به دلیل گرایش های فکری مدیران آن دوران پایه گذاری سینمایی مبتنی بر «ضد قصه گویی» در سینما پی ریزی شد. برخی مصرف زدگی سینماگران ایرانی و گرایش به آثاری مشابه را در راستای نگاهی کارمندی و نه با سویه اشتیاق ورزی دانسته و برخی هم به محدودیت در ابزارهای سینمای ایران اشاره کرده و برخی هم وضعیت وخیم رخ داده را براساس نگاه سلبی مسئولان حوزه فرهنگ و هنر در حوزه مفاهیمی قصه گو عنوان می کنند.

اگر چه جهان خلاقانه امروز دیگر چندان تاب طبقه بندی های رایج سینمای کلاسیک را به لحاظ ژانری ندارد و از این رو شاهد تلفیق ژانرها در سویه های مختلفی هستیم اما آن چه پیداست برای رسیدن به مولفه های منظمی از دست یابی به تنوع نگاه ها، مضامین، مولفه ها و گونه های مختلف سینمایی می بایست به انواع موارد مختلفی از این قاعده ها توجه داشت. از طرفی برای دست یابی به ذائقه های مختلف مخاطبان و پدیدار سازی انواع پسندهای مردم باید به تقسیم شمایل آثار تولیدی در زمینه های مختلف پرداخت.

از طرفی در بررسی سینمای ایران در دوره های مختلف شاهد بوده ایم که همان چند اثر محدود تولید شده در این سینما همراه با استقبال مخاطبان بوده است. برای نمونه استقبال مردم از آثاری چون «زنگ‌ها» ساخته محمدرضا هنرمند و «شب بیست و نهم» ساخته حمید رخشانی در  ژانر وحشت، «دزد عروسک‌ها» به کارگردانی محمدرضا هنرمند و «کلاه‌ قرمزی و پسرخاله» ساخته ایرج طهماسب در گونه کودک و نوجوان، «یاس‌های وحشی» و «شیرهای جوان» از محسن محسنی ‌نسب با موضوع ورزشی و بسیاری از آثار سینمای جنگ و دفاع مقدس را می توان به میان کشید.

با این حال در دوره های مختلف براساس تحولات سیاسی و اجتماعی و به تناسب جلوه گری یک اثر دیگر سینماگران نیز به دنبال کپی از ایده های مرتبط برآمدند. چنان که در اواسط دهه 70 فیلم هایی ملودرام با غلظت فیلمفارسی و با رویکرد تین ایجری ساخته شدند و به تناسب موفقیت های جهانی آثار اصغر فرهادی، فیلم هایی مشابه با ادعای توجه به ملودرامی اجتماعی شکل گرفتند. همچنین در اواسط دهه 80 با رونق چند فیلم کمدی ناگهان اقبالی عمومی در سینمای ایران جهت تولید آثاری در این ژانر پدیدار شد که البته چنان سطحی و بی مایه از پرداخت بوده و در واقع کپی کاری از فیلم های قبل از انقلاب بودند که پس از مدت محدودی از رونق افتادند.

بی توجهی سینمای ایران نسبت به ژانرها و موضوعات مختلف در ارتباط با همه طیف های جامعه در حالی است که سینما نیاز به وجود آثاری برای همه بخش ها و سلایق دارد و تمایل سال های اخیر سینماگران ایرانی برای بخشی از طبقه متوسط جامعه شهری موجب دورماندن و عدم تمایل طیف های دیگر جامعه شده است، این در حالی است که بقای سینما در گروی توجه به همه گونه ها و پرداخت به همه مباحث جامعه خواهد بود.